Iz ugla feminističke kritike i 2022. godine, kada je ugrožavanje prava žena, a posebno prava na abortus, eskaliralo u različitim delovima sveta, roman Odbrojavanje makedonske autorke Frosine Parmakovske indikativan je jer svedoči o jednom od mogućih načina kako se ova tema obrađuje na prostorima bivše Jugoslavije. 

Frosina Parmakovska, Odbrojavanje (Gradac, 2021)

Roman Odbrojavanje makedonske autorke Frosine Parmakovske objavljen je 2017, iste godine kada pokret #MeToo dobija zamah na globalnom nivou i tematski prati aktuelna dešavanja, posebno akcentujući toksičnu podelu rodnih uloga, nasilje nad ženama i pitanje abortusa. Roman je iste godine u Makedoniji dobio nagrade Roman godine i Slavko Javenski, a izdanje na srpskom jeziku izašlo je 2021. zahvaljujući izdavačkoj kući Gradac (prevoditeljka Milena Ilić).

Iz ugla feminističke kritike i 2022. godine, kada je ugrožavanje prava žena, a posebno prava na abortus, eskaliralo u različitim delovima sveta (ukidanje ustavnog prava na abortus u SAD, na primer), roman makedonske autorke indikativan je jer svedoči o jednom od mogućih načina kako se ova tema obrađuje na prostorima bivše Jugoslavije.

Glavna junakinja, ujedno i naratorka, mlada je žena koja nakon gubitka majke, poslednjeg člana svoje porodice, brzopleto ulazi u ljubavnu vezu, a potom i u brak. Junakinja u braku uviđa da njen suprug ima određene psihičke probleme (koji nisu precizirani), izražene u toj meri da je ona pored njega i životno ugrožena. Pokušava da ode iz takvog braka, ali bračne odnose usložnjava suprugova porodica koja prećutkuje i umanjuje značaj njegove bolesti, onemogućavajući time proces ozdravljenja.

Parmakovska ne imenuje glavnu junakinju, kao što ne oslovljava ni njenog muža i ne precizira njegove mentalne probleme, kako bi podigla priču na metaforički nivo i naglasila da svako od nas može biti ona ili on. Odbrojavanje započinje in medias res, neverstvom junakinje kao trenutnim eskapizmom, i čini se da takav početak, osim da bi privukao čitateljke i čitaoce da nastave da okreću stranice, otkriva i autorkinu težnju da donekle mistifikuje dešavanja koja će u toku romana detaljno opisati.

Naracija je u tom smislu razigrana: kao u detektivskom romanu, čitateljka/čitalac otkriva detalje koji su samo naznačeni, kao što ih uostalom saznaje i sama junakinja. S druge strane, duge narativne celine koje postepeno rasvetljavaju detalje i motivišu ponašanje likova skliznu u prošlost a onda se iznenada vrate u sadašnjost, pa hronološko povezivanje dešavanja na momente postane krajnje neuhvatljivo i zbunjujuće.

Odbrojavanje odlično prikazuje tabuiziranje i stigmatizaciju osoba s mentalnim problemima u patrijarhalnoj sredini. Suprug je pretežno okarakterisan kao opasan i nepredvidiv, ali produbljujući njegov lik autorka ga osvetljava i kao žrtvu patrijarhalnog društva, što se preslikava na porodični život.

Iako se spisateljica fokusira na prikaz tipičnih rodnih uloga u tradicionalnoj porodici i društvu, ne prikazuje ih kao jedine mogućnosti. Drugi ženski likovi – junakinjina majka, drugarica Ema, famozna Lihinda – pozitivni su primeri snažnih, obrazovanih i nezavisnih žena. Upravo uz drugaričinu podršku junakinja uspeva da ode iz toksičnog okruženja, pa iako se roman tematski fokusira na porodične odnose, šalje poruku da je prijateljstvo ono što osnažuje i, suštinski, spasava.

S druge strane, čini se da namera autorke da na progresivan način obradi teme koje je izabrala nije dosledno sprovedena. To se pre svega vidi u karakterizaciji glavne junakinje koja se neprestano moralno preispituje i čije smelije odluke autorka kao da nema dovoljno hrabrosti da izvede do kraja. Izgleda da spisateljica mora da potcrta težinu junakinjine situacije kako bi opravdala neke od njenih odluka, kao što su neverstvo, ostanak sa suprugom (kako da napusti bolesnog muža?), a potom i napuštanje partnera (zašto je ostala tako dugo s bolesnim mužem, koji je, ipak, nasilnik?), a posebno odluku o abortusu.

Nakon niza traumatičnih događaja junakinja odlučuje da prekine trudnoću, ali u toku same procedure počinje da oseća grižu savesti koja proističe iz hrišćanskog shvatanja krivice i žrtve. Dok tone u san nakon primljene anestezije, junakinja počinje da uviđa viši smisao patnje kroz koju je prošla i koliko je njena odluka da izvrši abortus pogrešna. Iako je neosuđujući odnos lekara prema njoj prethodno shvatala kao profesionalni stav, ona u polusvesti takav odnos počinje da smatra nečovečnim, jer je nečovečan i sam čin abortusa. Štaviše, junakinja u tom trenutku počinje da razmišlja da je to „ubistvo”, a krivac je ona sama: „…kriva sam, ja sam vam tako rekla, ali trebalo je da me bar pogledate u oči i ne bi se desilo ovo, da mi je otkinete, ne otkidajte mi je, ako treba ceo život ću da vraćam dug.”

Ipak, dešava se čudo i abortus usled medikamentozne alergije ne uspeva da se sprovede.

Iako je perspektiva junakinjina, moramo se zapitati koja je autorkina namera da roman završi na ovaj način – neuspelimabortusom koji se predočava kao ubistvo, odnosno, pošto je neuspešan, cela situacija se predočava kao čudo. Junakinja na kraju romana svoje ostvarenje vidi kroz tradicionalnu ulogu majke. Iz svega navedenog se nazire konzervativna poruka romana, po kojoj žena nema pravo da donosi odluke o sopstvenom telu i životu već se mora pridržavati tradicionalnih pravila, inače će je, u suprotnom, proždirati krivica.

Iako se spisateljica u romanu Odbrojavanje bavi tabuiziranim i važnim temama, posustaje kada je reč o jednom od najvažnijih pitanja za ženska reproduktivna prava – abortusu. Autorka zanemaruje medicinsko gledište na abortus i pridržava se tradicionalističke perspektive, čime se roman sa progresivnim namerama završava vraćanjem na konzervativne, religiozne vrednosti.

Za više o makedonskoj književnosti, posetite našu bazu tekstova posvećenu savremenim feminističkim i kvir autorkama i autorima iz Severne Makedonije.

Serijal tekstova Pobunjeni makedonski glasovi – Inside/Out magazin je deo projekta Regionalne mreže za kulturnu raznolikost (READ). #readproject #culturaldiversity READ Facebook page. Svi tekstovi iz serijala biće objavljeni i u Inside/Out magazinu.

Projekat Pobunjeni makedonski glasovi – Inside/Out magazin nastalo je uz finansijsku podršku Evropske unije. Sadržaj tekstova nastalih u okviru projekta predstavlja odgovornost Pobunjenih čitateljki i Koalicije MARGINI , i ne predstavlja nužno stavove Evropske unije.