Regionalni književni izbor „Štefica Cvek” za 2024. objavljen je na PitchWise festivalu ženske umjetnosti i aktivizma u Sarajevu. 

Poštovani čitateljkе, aktivistkе i zagovorničkе transformativnih narativa,

14. septembra, na PitchWise festivalu ženske umjetnosti i aktivizma, imali smo čast da proslavimo izuzetne radove koji su osvojili priznanje Štefica Cvek 2024.

Komisija književnog žirija u sastavu Maja Abadžija (Bosna i Hercegovina), Dara Šljukić (Srbija) i Manja Veličkovska (Sjeverna Makedonija) našla se upletena u uzbudljiv vrtlog knjiga, debata i tabela. One su imale zadatak da pročitaju 27 djela koja su ušla u uži izbor, a svaki rad su proučile, ocjenjujući ga po stilu, formi, temi, regionalnom potencijalu, originalnosti i prepoznatljivom utisku nakon čitanja. Njihovo srce nije uvek sarađivalo sa glavom, a svaka od njih je „pala” na bar jednu knjigu. Čak i pored toga, oni su bili posvećeni tome da se izdignu iznad svojih emocionalnih vezanosti i odlučni da ne dozvole da im književne ljubavne afere pomute rasuđivanje. Međutim, patnje su bile teške. 

Ocjenjivanje je bilo obilježeno strastvenim debatama o razvoju likova, žestokim neslaganjima oko narativni tempa i jednim posebno otegnutim razgovorom o dvosmislenosti i nepotpunosti. Od dugih Zoom sastanaka do tumačenja ključnih citata, Excel listova sa složenim tabelama do bilježenja utisaka, i kreiranja složenog i nijansiranog sistema bodovanja na kojem bi čak i Eurovizija pozavidjela, proces ocjenjivanja bio je iscrpljujući, ali i uspješan, a konačna odluka proizvod na rigorozna evaluacija i nepokolebljiva posvećenost. Maja, Dara i Manja su čitale i nosile ove knjige svuda sa sobom, tokom odmora, u vozovima i avionima, cik-cak po Balkanu i Evropi, provjeravajući svoje izbore iznova i iznova. Njihove odluke su preispitivane i ništa nije bilo prepušteno slučaju sve dok nisu odagnali i posljednje sumnje.  

Na kraju su svoj izbor suzili na 7 knjiga, djela koja ne samo da obuhvata suština onoga što su tražili, već su i postigla najviše ocjene po svim kriterijima ocjenjivanja. Nevjerovatno, znamo, ali ove knjige su bile opće voljene i hvaljene od strane sve tri članice žirija, koje su bez prigovora pristali na ovaj izbor. Stoga, sada, sa zadovoljstvom i olakšanjem, ostaje da vam saopštimo da je sedam odabranih radova koji su zaslužili priznanje „Štefica Cvek“ za 2024. godinu: 

Strvinari starog svijeta

Tea Tulić

(Oceanmore, 2023)

Roman Tee Tulić melanholična je i topla priča o tročlanoj, a potom dvočlanoj porodici na hrvatskom priobalju, na prelomu iz osamdesetih u sadašnjost. Roman je o gubitku porodice i o gubitku svetle budućnosti, napisan poetičnim, a opet preciznim i sažetim jezikom. Melanholični ton ne zatupljuje oštrinu kritične perspektive na maskulinitet i na rat, ni oštrinu besa na nasilje. Oštrina ne narušava duhovitost naratorkine perspektive, nego se nadovezuje na toplinu odnosa između ćerke i oca, te nežnost ćerkinog-naratorkinog prikaza likova roditelja. Strvinari starog svijeta je retko uspeo roman na svakom nivou, na nivou jezika, tona, kompozicije, karakterizacije likova, prikaza odnosa između likova, pa čak i radnje. 

Jedinstveni matični broj

Lidija Dimkovska 

(TRI, 2023) 

Edinstven matičen broj dobija sve zasluge za majstorski spoj geopolitičkih tenzija sa složenom porodičnom dinamikom. Istražujući aktuelna pitanja izazvana ratovima, okupacionim politikama i neokolonijalizmima, kroz koje se psihologiziraju porijeklo i klasa, roman je jedan od rijetkih primjera slojevitog fikcionalnog sjaja. Kroz Katerinin lik, koji pokušava da razumije postupke šutljivog oca i zajedljive, ali krhke majke, narativ je zainteresovan za gubljenje i pronalaženje nade u prešućenoj prošlosti turske okupacije Sjevernog Kipra. Kroz frazu „zauzeti pustoš“, ovaj roman sa razvojnom linijom tipičnom za dekolonijalni futurizam, problematizuje mogućnost lične i kolektivne obnove, i aktivno razmišlja o tome kako razorene zajednice i pojedinci još uvijek mogu da zamišljaju manje bolnu budućnost, neokaljanu kolonijalizmom i nacionalizmom. Izdvajamo ovo djelo zbog njegovog suptilnog udaljavanja od narativa prošlosti i gubitka i preusmjeravanja interesovanja na sve ono što se još može zamisliti.

Četiri lakta unutra

Eva Simčić

(V.B.Z., 2023)

Prvijenac riječke autorice Eve Simčić, Četiri lakta unutra, plijeni autentičnošću svoje imigrantske priče – Najbolja zemlja na svijetu razotkriva se u ovom tekstu u najboljem slučaju kao razočarenje, a u najgorem kao košmarni kafkijanski labirint. Šarmantna kombinacija gorčine i duhovitosti kojom nas pripovjedačica vodi kroz svoju doseljeničku svakodnevnicu kontinuirano u fokusu drži njenu borbu sa depresijom, iskreno progovarajući o stranputicama koje se moraju proći kako bi se došlo do ozdravljenja. Simčić vješto u romaneskni tekst upliće esejistički diskurs, ilustraciju, medicinsku dijagnostiku, poeziju, tvoreći kompleksno, a ipak pitko djelo koje odiše generacijskom prepoznatljivošću. Tragajući po preskupim iznajmljenim stanovima, među uvrnutim poznanicima, u hodnicima čekaonica ili sigurnosti uspomena, pripovjedačica uviđa da mora proći dug i mučan put ne bi li shvatila kako su njen lijek – i njen dom – u njoj samoj.

Kuća se nije mrdnula

Jelena Anđelovska

(Partizanska knjiga, 2023)

Kuća se nije mrdnula je poetsko-dramska-prozna zbirka u kojoj se pesme događaju na krovovima zgrada, u kući, u izbegličkom stanu. Eksperimentalna forma nije cilj sama po sebi, već se njom postiže specifična atmosferičnost i drži pažnja, i odaje konceptualna promišljenost zbirke u celini. Zbirka se bavi temom kuće od izbegličkog doma-gubljenja doma, preko života u podstanarskim stanovima, nasleđivanja kuće, do kuće kao sedišta lezbejske organizacije. Uspeh ove knjige ogleda se i u bavljenju temama poput rata i različitih formi nasilja – dirljivo, pametno, ali bez patosa i patetičnosti. Ono što pesme Jelene Anđelovske prenose nisu traumatična iskustva, već hrabra, prkosna suočavanja junaka i junakinja s njima, nekad s očajem, nekad s humorom, ali uvek s nepokolebljivim duhom.

U haosu radosti 

Kalia Dimitrova

(samoizdata, 2023) 

U haosu radosti je knjiga koja se ističe smjelom duhovitošću, nepretencioznim cinizmom i vještinom pronalaženja radosti u uskogrudnoj kulturi kasnog kapitalističkog i heteropatrijarhalnog haosa. Zbirka odaje osjećaj lakoće u bavljanju pitanjima roda i seksualnosti, razotkrivajući podlost i plitkost ljudske opsesije da sve razvrsta i definiše. Poezija Dimitrove je savremena oda koja slavi prijateljstvo i izabranu porodicu, raznolikost queer svjetova, i sve to čini da osjetimo mir i radost u našem malom i neophodnom intimnom haosu. U vremenu opšte slabosti, ovu knjigu izdvajamo po tome što predano i bezrezervno prenosi prijeko potrebnu životnu nadu. 

Temeljenje kuće

Marija Andrijašević

(Fraktura, 2023)

Marija Andrijašević je u knjizi Temeljenje kuće postigla preciznu ravnotežu između eksperimentalnosti i komunikativnosti. Svakim od prozno-poetskih „blokova” koji čine ovu knjigu dominira samosvjestan ženski glas koji promišlja temu o kojoj se u ovdašnjim književnostima nedovoljno govori – rodni aspekt naslijeđivanja. Kada brat sestri prepusti vlasništvo nad zemljom, krši se jedan od najstarijih patrijarhalnih običaja na ovim prostorima – da zemlja i imovina, bar u pravilu, pripada muškom nasljedniku. No za Mariju Andrijašević ova je okolnost samo začetak meditacije o pripadanju zemlji, kući, porodici, selu, samoj sebi… „Zidajući” svoju prozno-poetsku nastambu od ideje, preko nacrta do izvedbe, ona gradi i alegoriju kuće kao same sebe, te krajnje suptilnim feminističkim angažmanom dotiče neke posve univerzalne teme kao što su odnos kćeri i roditelja, brata i sestre, dilema o stvaranju vlastite porodice, ljubav, rad, samoća, strah, smrt. Tematsku odvažnost autorica podupire pomno osmišljenim konceptom i uzbudljivim,  nepretencioznim lirskim iskazom.

ŽENE BIH za djecu – Ilustrovano putovanje s izuzetnim ženama iz prošlosti

Adisa Bašić, Bjanka Alajbegović, Boriša Mraović, Emir Zametica, Enes Kurtović, Ferida Duraković, Lamija Begagić, Lamija Grebo, Lamija Milišić, Lejla Kalamujić, Nikolina Todorović. Sabina Fidahić, Selma Asotić, Tamara Zablocki, Zoran Ćatić

(Sarajevski otvoreni centar, 2023, književnost za djecu)

Nakon poslednjeg talasa popularnosti zbirki biografija izuzetnih žena, i kod nas i u svetu, činilo se da je ovaj žanr iscrpeo svoje mogućnosti. Vrednost Žena BiH za djecu upravo je u tome što, oslanjajući se na bogatu tradiciju žanra, i učeći iz nje, pokazuju njegovu rastegljivost i slojevitost. Pedagoški element je uvek bio prisutan u sličnim knjigama, a u Ženama BiH za djecu on je eksplicitno promišljen i razrađen na nivou pitanja, uputstava, zadataka, informacija. Vizuelno i prostorno prisutan je koliko i same biografije. Autorkama knjige bilo je jasno da vrednost žanra nije u suvim podacima, već u njihovoj obradi. Ovo važi i za same biografije, koje u ovoj knjizi premošćuju granicu između istorije i književnosti.

 

Podsjećamo da, umjesto da se bira samo jednog pobjednika, „Štefica Cvek” slavi kolektivni utjecaj ovih djela, koja izazivaju konvencije, podstiču kritičku misao i nude novi pogled na goruća pitanja našeg vremena. Verujemo da knjige koje biramo pomeraju granice savremene književnosti na jugoslovenskom prostoru i stvaraju nove svetove u kojima su otpor i nada ponovo mogući. Svi ovi radovi su neophodni i svi zaslužuju vašu pažnju jer nastavljaju da inspirišu dijalog i podstiču promjene. Izbor „Štefice Cvek” dokaz je živosti i potencijala savremene regionalne književnosti. 

Zahvaljujemo se svima iz regionalne književne zajednice koji neprestano doprinose napretku ove književne selekcije. Radujemo se rezonanciji ovih knjiga širom regiona i šire i želimo im uspeh i čitalaštvo.

S poštovanjem,

Pobunjene čitataljke i selekcijski žiri književne selekcije „Štefica Cvek” 2024.

Snimak proglašenja regionalnog književnog izbora „Štefica Cvek” možete pogledati na sledećem linku.

Pročitajte koje knjige su ušle u uži izbor priznanja „Štefica Cvek”.

*** 

Објавен е литературниот избор на Штефица Цвек за 2024 година

 

Почитувани читател(к)и, активист(к)и и борки/ци за наративите кои носат промени, 

На 14 септември, во рамки на Фестивалот за женска уметност и активизам PitchWise, оддржан во Сараево, имавме чест да ги објавиме и прославиме исклучителните дела кои го добија признанието „Штефица Цвек” за 2024 година. 

Литературната жири комисија составена од Маја Абаџија (Босна и Херцеговина), Дара Шљукиќ (Србија) и Мања Величковска (Северна Македонија) се најде пред возбудлив вртлог од книги, дебати и табели. Имајќи задача да прочитаат 27 дела од потесниот избор, тие ги оценуваа книгите според стилот, формата, темата, регионалниот потенцијал, оригиналноста и препознатливиот впечаток што го оставаат при читањето. Срцата не секогаш им соработуваа со главите, а секоја од нив „се затреска“ барем во една книга. И покрај тоа, тие останаа посветени да ги надминат личните емоционални приврзаности и одлучни беа да не дозволат книжевните симпатии да им го поматат расудувањето. Сепак, маките не им беа лесни. 

Судењето беше обележано од страсни дебати за развојот на ликовите, жестоки несогласувања околу наративните темпа и еден особено развлечен разговор за двосмисленостите и недовршеностите. Од долги Зум состаноци за толкување на клучни цитати, Ексел документи со сложени табели за запишување на сите можни впечатоци, и создавање на сложен и слоевит систем на бодување на кој дури и Евровизија би позавидела, процесот на оценување беше исцрпувачки, но успешен. Конечната одлука беше производ на бескомпромисна евалуација и непоколеблива посветеност. Маја, Дара и Мања ги читаа и носеа овие книги насекаде со себе, за време на празници и одмори, во возови и авиони, цик-цак низ Балканот и Европа, потврдувајќи го својот избор повторно и повторно. Тие ги преиспитуваа своите одлуки до крај и ништо не беше оставено на случајност додека не го отфрлат секој преостанат сомнеж. 

На крајот, изборот го намалија на седум книги, дела кои не само што ја доловуваат суштината на она што тие го бараа, туку и добија најмногу бодови во сите критериуми за оценување. Колку и да изгледа неверојатно, овие книги добија пофалби од сите три членки на жирито, кои без приговор се согласија на овој избор. 

Затоа, со задоволство и олеснување, Ве информираме дека седумте избрани дела кои го заслужија признанието „Штефица Цвек“ за 2024 година се: 

Strvinari starog svijeta на Теа Тулиќ (Oceanmore, 2023)

Романот на Теа Тулиќ е меланхолична и топла приказна за едно тричлено семејство кое живее на хрватското приморје, на преминот од осумдесеттите до денес, и чија бројност полека се намалува. Романот зборува за загубата на семејството и губењето на светлата иднина, а е напишан на особено поетски, но прецизен и концизен јазик. Меланхоличниот тон на делото не ја затапува острината на критичката перспектива на мажественоста и војната, ниту пак острината на гневот на насилството. Неговата острина не ја уништува духовитоста на перспективата на нараторот, туку се надоврзува на топлината на односот меѓу ќерката и таткото, и нежноста на портретирањето на ликовите на родителите од страна на ќерката – нараторка на приказната. Strvinari starog svijeta (или Месојадите на стариот свет) е ретко успешен роман, на ниво на јазик, тон, композиција, карактеризација на ликовите, прикажување на односите меѓу ликовите, па дури и градењето на заплетот.

Единствен матичен број на Лидија Димковска (ТРИ, 2023) 

Единствен матичен број ги добива сите заслуги за маестрално спојување на геополитичките тензии со сложените семејни динамики. Истражувајќи ги актуелните проблеми предизвикани од војните, окупационите политики и неоколонијализмите, преку кои се психологизираат потеклото и класата, романот е еден од ретките примери на слоевита фиктивна брилијантност. Низ ликот на Катерина, која се обидува да ги разбере постапките на тивкиот татко и зајадливата, но кревка мајка, нарацијата се интересира за губењето и пронаоѓањето надеж во премолченото минато за окупацијата на Северен Кипар од страна на Турција. Низ синтагмата „да се фати пустелија“, овој роман со развојна линија типична за деколонијалниот футуризам, ја проблематизира можноста за лична и колективна обнова, и активно размислува за тоа како скршените заедници и поединци сè уште можат да замислат помалку болна иднина, незадоена од колонијални и националистички идеи. Го издвојуваме ова дело поради несетното излегување од наративот за минатото и загубата, и пренасочувањето на интересот на сè она што сè уште може да се замисли.

Četiri lakta unutra на Ева Симчиќ (V.B.Z., 2023)

Дебитантскиот роман на авторката Ева Симчиќ од Риека, Četiri lakta unutra (или Во четири лакти), плени со автентичноста на нејзината имигрантска приказна. „Најдобрата земја во светот“ во овој текст е најдобро разоткриена како разочарување, а најлошо како кошмарен кафкијански лавиринт. Шармантната комбинација на горчина и духовитост со која нараторот нè води низ нејзиниот доселенички секојдневен живот ја одржува нејзината борба со депресијата која е во фокус, зборувајќи искрено за сите странични патишта по кои треба да се оди за да најдеме лек. Симчиќ вешто ги испреплетува есеистичкиот дискурс, илустрацијата, медицинската дијагноза и поезијата во примарно прозниот текст, создавајќи сложено, но и питко дело кое е генерациски блиско и препознатливо. Во потрагата по прескапи изнајмени станови, меѓу чудни познаници, во ходниците на чекалните или безбедноста на спомените, нараторката сфаќа дека мора да помине низ долг и болен пат ако не разбере дека нејзиниот лек и дом – се во нејзе самата. 

Kuća se nije mrdnula на Јелена Анѓеловска (Партизанска книга, 2023)

Kuća se nije mrdnula (или Куќата не се помрдна) е поетско-драмска и прозна стихозбирка, во која песните „се случуваат“ на покриви од згради, во куќи, и бегалски станови. Експерименталната форма не е цел сама по себе, и со нејзе се постигнува специфична атмосфера што го задржува вниманието и ја открива концептуалната промисленост на колекцијата во целина. Збирката ја обработува темата на куќата низ бегалското искуство, губењето на домот, потстанарскиот живот, наследувањето имот и сигурната куќа на една лезбејска организација. Успехот на оваа книга се отсликува во обработувањето на војните и различните форми на насилство на трогателен, но паметен начин, без патос и патетика.Песните на Јелена Анѓеловска не пренесуваат трауматични, туку храбри искуства, и пркосни соочувања на хероините со нив, понекогаш со очај, понекогаш со хумор, но секогаш со непоколеблив дух. 

Во хаосот радост на Калиа Димитрова (самоиздата, 2023) 

Во хаосот радост добива посебни заслуги заради својата храбра духовитост, непретенциозна циничност и умешност во пронаоѓањето радост во тесногледата култура на доцнокапиталистички и хетеропапатријархален хаос. Стихозбирката пренесува чувство на леснотија кога се зафаќа со прашањата поврзани со родот и сексуалноста, преку што ја вади на површина подлоста и плиткоста на човековата опсесија сè да смести и да дефинира. Поезијата на Димитрова претставува современа ода која го слави пријателството и избраното семејство, разноликоста на квир световите, и сето она што прави да чувствуваме спокој и радост во нашиот мал и потребен интимен хаос. Во време кога преовладува општо лошо, ја издвојуваме оваа книга поради нејзиното посветено и безрезервно споделување на животно потребна надеж.

Temeljenje kuće на Марија Андријашевиќ (Фрактура, 2023)

Марија Андријашевиќ има постигнато прецизен баланс меѓу експерименталноста и комуникативноста во книгата Temeljenje kuće (или Изградба на куќата). Во секој од прозно-поетските „блокови“ што ја сочинуваат оваа книга доминира самосвесен женски глас кој размислува за тема која недоволно се дискутира во локалната книжевност, како што е родовиот аспект на наследувањето имот. Кога брат ѝ ја предава сопственоста на земјиштето на сестра си, се прекршува еден од најстарите патријархални обичаи во овој регион – таа земја и имотот, барем по правило, да му припаѓаат на машкиот наследник. Но, за Марија Андријашевиќ оваа околност е само почеток на медитација за припадноста кон земјата, куќата, семејството, селото, самата себе… Градејќи го своето прозно-поетско дело од оваа идеја, од дизајнот на текстот до изведбата, таа создава и лична алегорија за куќата и со суптилен феминистички ангажман допира некои сосема универзални теми како што се односот помеѓу ќерката и родителот, братот и сестрата, дилемите околу основањето на сопствено семејство, љубовта, работата, осаменоста, стравот и смртта. Тематската смелост на авторката е поткрепена со внимателно осмислен концепт и возбудлив, непретенциозен лирска исказ.

ŽENE BIH za djecu – Ilustrovano putovanje s izuzetnim ženama iz prošlosti, во со-авторство на Адиса Башиќ, Бјанка Алајбеговиќ, Бориша Мраовиќ, Емир Заметица, Енес Куртовиќ, Ферида Дураковиќ, Ламија Бегагиќ, Ламија Гребо, Ламија Милишиќ, Лејла Каламујиќ, Николина Тодоровиќ. Сабина Фидахиќ, Селма Асотиќ, Тамара Заблоки и Зоран Ќатиќ (Sarajevski otvoreni centar, 2023)

По последниот бран на популарност на збирките биографии на извонредни жени, како кај нас така и во светот, изгледаше дека овој жанр ги исцрпи своите можности. Вредноста на ŽENE BIH za djecu (или ЖЕНИТЕ од БиХ за деца) лежи токму во тоа што, потпирајќи се на богатата традиција на жанрот, и учејќи од неа, оваа книга ја покажуваат неговата широкочина и слоевитост. Педагошкиот елемент кој отсекогаш бил присутен во слични книги, во ŽENE BIH za djecu беше експлицитно обмислен и разработен на ниво на прашања, упатства, задачи и информации, а визуелно и просторно е присутен исто колку и самите биографии. Ја издвојуваме оваа книга поради вниманието и јасната идеја што ја имале нејзините автор(к)ите кои посветиле внимание на вредноста и обработката на жанрот, а не само на сувопарните податоци. Тоа важи и за самите биографии, кои во оваа книга ја премостуваат границата меѓу историјата и литературата.

 

Им честитаме на автор(к)ите и со нетрпение го очекуваме одгласот на нивните книги и им посакуваме успех и широка читателска публика. Им се заблагодариме и на сите од регионалната книжевна заедница кои континуирано придонесуваат за напредокот на овој литературен избор.

Сите овие дела се од суштинско значење и сите го заслужуваат Вашето внимание бидејќи продолжуваат да инспирираат дијалог и да поттикнуваат промени. Изборот на Штефица Цвек е доказ за живоста и потенцијалот на современата регионална литература.

Потсетуваме дека наместо да избере само една победничка книга, Штефица Цвек го слави колективното влијание на овие дела, кои ги предизвикуваат конвенциите, поттикнуваат критичка мисла и нудат нова перспектива за горливите прашања на нашето време. Сметаме дека книгите што ги избравме ги поместуваат границите на современата литература на екс-југословенскиот простор и создаваат нови светови во кои отпорот и надежта повторно се можни. 

Со почит,

Побунети читателки и жири комисијата на литературниот избор „Штефица Цвек” за 2024 година.