Pored pojedinih mana, Kad smo napustili Karla Liebknechta je knjiga i te kako vredna čitanja, koja će kupiti čitaoce i čitateljke živopisnošću likova, posebno ako uzmemo u obzir najbolje priče iz ove zbirke. 

Lidija Dimkovska, Kad smo napustili Karla Liebknechta (Fraktura, 2021)

Lidija Dimkovska, makedonska pesnikinja i prozna spisateljica koja je ostavila dubok trag u regionalnoj književnosti, poseduje umeće da u svojim delima organski ispreplete intimne priče svojih likova sa velikim društvenim i/ili istorijskim događajima. Kao najbolji primer može nam poslužiti njen najpoznatiji roman Rezervni život, u kom tematizuje živote dve sijamske bliznakinje. Pored toga što ovaj roman predstavlja kultno ostvarenje krip književnosti, u kojoj se osobama sa invaliditetom daje centralno mesto a njihovo predstavljanje odvija izvan tradicionalnog stereotipnog konteksta, Dimkovska gradi čitavu plejadu sporednih likova koji zajedno oslikavaju makedonsku nižu srednju klasu od 1980-ih do 2000-ih. Ponovo izlazeći iz stereotipne naracije za regionalnu književnost, u kojoj se rat u bivšoj Jugoslaviji i tranzicija predstavljaju iz perspektive muškog pripovedača (najčešće obojenog toksičnim maskulinitetom), Rezervni život ove događaje predstavlja iz perspektive žena sa invaliditetom, ali i iz makedonske vizure, koja je najčešće skrajnuta kada je reč o analizi raspada Jugoslavije.

U pogledu širine tema i broja likova čije se intimne priče prepliću sa društveno-političkim događajima, zbirka priča Kad smo napustili Karla Liebknechta još je ambiciozniji poduhvat Dimkovske. Prvobitno objavljena u Severnoj Makedoniji 2019, a potom prevedena na hrvatski 2021. u Frakturinom izdanju (prevod Borjana Prošev-Oliver), ova knjiga predstavlja skup 27 kratkih priča čiji su pripovedači na neki način povezani s imenom Karla Libknehta, nemačkog revolucionara i saradnika Roze Luksemburg. Nisu u pitanju Libknehtovi potomci, pa čak ni pratioci njegove ideologije, već obični ljudi koji su živeli u ulicama nazvanim po njemu ili radili u institucijama koje su nosile njegovo ime. Budući da se radnje ovih priča dešavaju u bliskoj prošlosti ili sadašnjosti, u kojima dominira neoliberalizam, ulice, trgovi, škole, stadioni, pa čak i sela sa nazivom „Karl Libkneht” dobijaju nova imena ili bivaju zaboravljena u marginalizovanim kutkovima Evrope, odakle i proizlazi naslov knjige.

Forma knjige Kad smo napustili Karla Liebknechta može se tumačiti ambivalentno. S jedne strane, u pitanju je zbirka 27 samostalnih priča koje teku paralelno i bez međusobnih dodirnih tačaka, sa izuzetkom nekoliko njih čiji se narativi u manjoj meri preklapaju. S druge strane, knjigu možemo tumačiti i kao roman, budući da poseduje i jedinstven narativni okvir – svi pripovedači se nalaze u Spomen-domu Karla Libknehta u Lajpcigu, gde ih je okupilo udruženje poštovatelja ovog revolucionara kako bi sakupilo priče ljudi koji su povezani sa toponimom „Karl Libkneht”. U svakom slučaju, Libkneht – toponim, a ne lik i delo – vezivno je tkivo individualnih priča iz knjige koje osciliraju od ljubavnih do porodičnih, od priča o odrastanju do priča o prijateljstvu.

Kako Dimkovska navodi na početku knjige – sve priče i likovi su fiktivni, ali toponimi su stvarni. Imajući u vidu to, ali i činjenicu da je potrebno da postoji određeno socijalističko nasleđe u jednoj državi kako bi se ulice i ostala mesta nazvali po levičaru i revolucionaru, logično je da se radnja većine priča odvija u centralnoj i istočnoj Evropi. Ipak, to što su priče uglavnom vezane za ove dve regije ne znači da je u pitanju samo knjiga o iskustvima postsocijalističkih zemalja. Likovi Lidije Dimkovske su stalno u pokretu. Oni se sele iz istočne u zapadnu Evropu i obrnuto. Oni dolaze sa Bliskog istoka, iz istočne Afrike i istočne Azije u Evropu, odlaze iz Evrope u južnu Afriku i Severnu Ameriku, a čak i kada ostaju u svojim državama, oni se sele u druge delove zemlje ili u druge delove grada. Migriraju iz ekonomskih razloga, u potrazi za poslom i boljim životom, u potrazi za ljubavlju, porodicom i prijateljstvom, bežeći od nasilja i političkih neprilika, ili se prosto sele zato što ne znaju šta bi drugo sa svojim životom. U knjizi Kad smo napustili Karla Liebknechta migracije su način života, suštinski deo ljudskog postojanja.

Mnoge od ovih migracija su uslovljene konkretnim (ne tako davnim) istorijskim događajima. Politički disident beži iz Belorusije od Lukašenkovog diktatorskog režima. Tatarska porodica beži sa Krima nakon Putinove aneksije. Ukrajinska porodica beži iz Donjecka nakon izbijanja rata u istočnoj Ukrajini. Nažalost, Putinova punokrvna agresija na Ukrajinu 2022. učinila je pojedine priče iz ove knjige još aktuelnijim. Poslednja priča u zbirci završava se pripovedačevim zapažanjem o svojoj komšinici: „…od povijesti nije naučila ništa, a ja sumnjam da ćemo i mi išta naučiti.” Ova rečenica nikako nije samo zapažanje jednog lika o svom neposrednom okruženju, već predstavlja i Dimkovskin pristup istoriji i jednu od ključnih poruka zbirke.

Zbirci priča Kad smo napustili Karla Liebknechta mogle bi se i zameriti određene pojedinosti. Recimo, Libkneht kao istorijska ličnost ne igra nikakvu ulogu u knjizi, čak ni simboličnu. Upotreba njegovog imena u nazivima toponima je proizvoljna i nerelevantna za značenje knjige, te bi gotovo bilo koja druga istorijska ličnost po kojoj su nazvane ulice širom Evrope mogla da ga zameni. Postoji i određena nekoherentnost u idejama koje stoje iza različitih priča – dok je u jednoj grupi priča ljudska nesreća uslovljena društveno-političkim okolnostima, u drugoj se javlja kao posledica iskonskog zla koje se uvuče u pojedince (recimo, u dve priče postoji gotovo demonska figura sina koja zlostavlja svoju porodicu ili druge ljude oko sebe). Drugim rečima, postoji sukob između društveno-istorijskog objašnjenja za nepravde koje ljudi čine i mističnog, gotovo religioznog objašnjenja za njihove zločine.

Međutim, i pored pojedinih mana, Kad smo napustili Karla Liebknechta je knjiga i te kako vredna čitanja, koja će kupiti čitaoce i čitateljke živopisnošću likova, posebno ako uzemo u obzir najbolje priče iz ove zbirke. Ponekad su likovi toliko živopisni da čitatelj ili čitateljka pomisle da su stvarni ili zasnovani na dokumentarnoj građi. Ko pročita priču o Juriju i Ostapu – Rusu i Ukrajincu koji su u vrtlogu rata u istočnoj Ukrajni 2014. pokazali solidarnost a ne mržnju jedan prema drugome – teško da se neće zapitati šta bi s njima dvojicom bilo danas, u trenutku kada još veći rat besni u Ukrajini.

Povezano: Poezija Lidije Dimkovske – glas nevidljivih i Kritički kružok o romanu „Rezervni život”.

Serijal tekstova Pobunjeni makedonski glasovi – Inside/Out magazin je deo projekta Regionalne mreže za kulturnu raznolikost (READ). #readproject #culturaldiversity READ Facebook page. Svi tekstovi iz serijala biće objavljeni i u Inside/Out magazinu.

Projekat Pobunjeni makedonski glasovi – Inside/Out magazin nastalo je uz finansijsku podršku Evropske unije. Sadržaj tekstova nastalih u okviru projekta predstavlja odgovornost Pobunjenih čitateljki i Koalicije MARGINI, i ne predstavlja nužno stavove Evropske unije.