Grad Ambasada se stoga može čitati kao studija slučaja jednog društva koje prolazi kroz proces uspostavljanja autonomije. Shodno svojoj političkoj poziciji, Mjevil operiše unutar osnovnih pretpostavki postkolonijalne teorije, insistirajući da, kao prvo, kolonizacija donosi promene i na periferiji i u centru, a kao drugo, da je (post)kolonijalni identitet u biti hibridan.
Čajna Mjevil, Grad ambasada (Čarobna knjiga, 2019)
Radnja SF romana Grad ambasada (Pan Macmillan, 2011; Čarobna knjiga, 2019), britanskog autora Čajne Mjevila, prati set radikalnih socijalnih promena u istoimenom mestu na obodu poznatog svemira. Mjevilov rad se žanrovski smešta u književni talas New Weird, za koji je karakteristično zamagljivanje granica između horora, naučne fantastike i fantastike. Čajna Mjevil je marksistički autor, poznat po romanima smeštenim u kompleksna urbana okruženja, sa zapletima koji teže da odstupaju od ustaljenih tropa „žanrovske” književnosti, uključujući i oponašanje preciznosti jezika matematičko-tehničkih nauka.
Smešten na planeti Arijeka, Grad ambasada je strateški važna kolonija ljudske države Bremen. Radnja romana prati interakcije između nativnih Arijekanaca („Domaćina”) i ljudi. Arijekanci su suštinski „vanzemaljski” vanzemaljci – ne dele ljudsku fiziologiju, psihologiju, a ni, glavni predmet zapleta, jezik sa ljudima. Naime, arijekanski jezik, poznat samo kao Jezik, ne funkcioniše kao ljudski jezici, kao simbolički sistem, jer ne omogućava upotrebu metafora, laži, ni apstrakcije. Jedini ljudi koji su u stanju da adekvatno govore Jezik i komuniciraju sa Arijekancima su Ambasadori, genetskim inženjeringom stvoreni parovi istovetnih blizanaca sa povezanim umovima. Ambasadore tradicionalno postavlja i smenjuje Grad ambasada, međutim kada kolonijalni centar postavi svog Ambasadora, EzRa, sve se menja.
Stilski govoreći, roman nije lagano štivo. Mjevilov jezik je gust. Često ne objašnjavajući značenja pojedinih termina, autor time odslikava „vanzemaljskost” sveta koji gradi, ali i višeznačnost karakterističnu za odnose između kolonizatora i kolonizovanih. U srži romana je dekonstrukcija tenzija karakterističnih za kolonijalne i postkolonijalne kontekste. Mjevil ove odnose ispituje kroz motiv jezika, odnosno uloge koju mogućnost za izražavanje igra u reprodukciji ili promenama u odnosima moći. Prvenstveno, putem začudne mitologije sveta koji gradi, Mjevil se poigrava sa prikazima prvog kontakta iz kolonijalnih putopisa. Arijekanci su ne samo fiziološki i psihološki radikalno različiti od ljudi, već je njihov pogled na svet ljudima nesaznatljiv, i obrnuto. Oni su savršeno otelovljenje Drugosti.
Do kraja romana, slika koju čitateljka može da izgradi o samom svetu koji Mjevil gradi je nepotpuna. Dobar primer je opis fizičkog izgleda Arijekanaca. Opisi samih Arijekanaca raštrkani su kroz roman, tako da čitateljka do kraja romana dobija deliće slagalice uz pomoć kojih može stvoriti delimičnu sliku o tome kako oni izgledaju ili o načinu na koji se kreću. Arijekanci su toliko Drugi u odnosu na ljude i ljudske referentne okvire da su u suštini neopisivi; Mjevil nudi elemente od kojih su Arijekanci fizički sačinjeni: kopita, krila, dvoja usta, ali do kraja romana čitateljka ne može precizno zamisliti kako oni zapravo izgledaju. Ono što nam ostaje je ideja o ktuluovski nesaznatljivim bićima, što istovremeno predstavlja komentar o prirodi jezika (i Jezika) i pitanjima reprezentacije u postkolonijalnim kontekstima, ali i omaž tradiciji horora na koju se Mjevil oslanja.
Odnos kolonizatora i kolonizovanih u romanu je dinamičan. Na početku, odnosi moći između ljudskih stanovnika Grada Ambasade i Domaćina nisu toliko izraženi. S obzirom da je Grad Ambasada kolonija na obodima poznatog svemira, uticaj kolonijalnog centra ne oblikuje život u njoj na direktan način, a ljudi podosta zavise od dobre volje Arijekanaca i njihovog gostoprimstva i tehnologije koja im omogućava disanje na vansolarnoj planeti. Specifična geopolitička pozicija daje prostor Gradu Ambasadi da razvije tendencije ka nezavisnosti. Kolonijalni centar registruje ove tendencije, i upravo iz tog razloga šalje svog Ambasadora, EzRa. Međutim, specifičan govor novog Ambasadora ima psihoaktivni efekat na Domaćine i oni postaju navučeni na njega, toliko da im život zavisi od konzumiranja EzRinih govora. Ideju o zavisnosti kao mehanizmu kontrole nativnih populacija Mjevil crpi iz istorije kolonijalnih osvajanja, posebno u Severnoj Americi. U romanu međutim, posledice promene u odnosu između Domaćina i ljudi su mračne za obe strane s obzirom na to da je, inicijalno, njihov odnos karakterisala međusobna socioekonomska zavisnost, i usled nefunkcionalnosti Domaćina, u Gradu Ambasadi nastaje sveopšti haos.
Grad Ambasada se stoga može čitati kao studija slučaja jednog društva koje prolazi kroz proces uspostavljanja autonomije. Shodno svojoj političkoj poziciji, Mjevil operiše unutar osnovnih pretpostavki postkolonijalne teorije, insistirajući da, kao prvo, kolonizacija donosi promene i na periferiji i u centru, a kao drugo, da je (post)kolonijalni identitet u biti hibridan. U suštini, problem koji autor postavlja i na koji pokušava da pruži komentar je kakvo je društvo moguće izgraditi u post-konfliktnom kontekstu, i koji elementi taj proces mogu učiniti uspešnim ili neuspešnim. Kao i svaki dobar marksista, Mjevil se u tom kontekstu bavi pitanjima solidarnosti, disidencije, potencijala za zamišljanje drugačijih svetova ili utopijskog horizonta, koji sa sobom nosi razmatranje mogućnosti potčinjenih da govore. S jedne strane, Mjevil efektno prikazuje kompleksnost situacije u kojoj se prepliću različiti nivoi odnosa moći – između Bremena i Grada Ambasade, i lokalno, između Arijekanaca i ljudi. Ti odnosi nisu statični, oni se vremenom kroz roman menjaju i prikazivanjem te socioekonomske zbrke Mjevil pokušava da izbegne kliše sukoba dobrih i loših momaka. S druge strane, međutim, moglo bi se od marksističkog autora očekivati da ipak jasnije označi koji akteri profitiraju u kontekstima doseljeničkog kolonijalizma.
Roman je, u biti, više impresivan na jezičkom i strukturnom planu nego na nivou fabule ili na nivou angažovanosti. Mjevil, vešto baratajući jezikom, ilustruje svoje stavove o prirodi jezika i kros-kulturnog razumevanja. Autor s namerom opise radnje i likova ostavlja polurazvijenim i često višeznačnim, čime svoj jezik pozicionira kao ogledalo odnosa između aktera u romanu. Čitateljka, kao i likovi u romanu, mora da se potrudi kako bi razumela svet koji Mjevil gradi. Međutim, iako je Mjevil mogao da demonstrira politički radikalnije stavove, u kontekstu domaće SF scene kojom vlada reakcionarnost, izdavanje Grada Ambasade je svakako pohvalan potez, a roman zavređuje pažnju čitateljki.